Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στο θεσμικό σύστημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) είναι ένας νεοσύστατος θεσμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης που λειτουργεί πλήρως από τον Ιανουάριο του 1999. Έντονη αμφισβήτηση ωστόσο έχει δημιουργηθεί, τόσο ως προς τη θεσμική της φύση, όσο και ως προς τη θέση που καταλαμβάνει στο κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο. 

Η τομή που επιχειρείται με τη μελέτη της Βίκυς Αγραπίδη-Γκόρτσου συνίσταται στον εντοπισμό και την ανάλυση θεσμικών παραμέτρων που αφορούν την ΕΚΤ –όχι ενδεχομένως εμφανών σε πρώτη ανάγνωση– που τείνουν να αποδείξουν ότι το ανεξάρτητο καθεστώς της δεν αποτελεί ούτε εμπόδιο, αλλά ούτε και πρόκριμα για την κατάφαση ή την άρνηση της θεσμικής της θέσης ως νέου ειδικού κοινοτικού οργάνου. Το βάρος της θεωρητικής προσέγγισης μετακυλίεται από την ανάλυση της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ per se στη διερεύνηση των θεσμικών συνθηκών από τις οποίες εκπορεύεται και οι οποίες υπαγορεύουν τα περισσότερα από τα θεσμικά χαρακτηριστικά της. Όπως υποστηρίζεται από τη συγγραφέα, η ουσία είναι εκείνη που οδηγεί στο όργανο και όχι αντίστροφα. Κατά συνέπεια, η μελέτη αυτή δεν αποτελεί μία ακόμη προσέγγιση του ζητήματος της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ υπό τη συνήθη μονοσήμαντη θεώρηση του αντιθετικού ζεύγους ανεξαρτησία-λογοδοσία.

Στις επιμέρους ενότητες του βιβλίου παρουσιάζονται με συστηματικό τρόπο τα πρωτότυπα θεσμικά χαρακτηριστικά της ΕΚΤ, καθώς και οι συνέπειες που ενέχει η θεσμική δραστηριότητα που αναπτύσσει, τόσο για το κοινοτικό σύστημα και τον τρόπο λειτουργίας του, όσο και για το εθνικό κράτος. 

Στο πλαίσιο των συνεπειών που υφίσταται το εθνικό κράτος, ερευνώνται και αναλύονται:

• η ιδιαίτερη θεσμική υπόσταση και θέση των εθνικών κεντρικών τραπεζών, όπως αυτή διαμορφώνεται λόγω της ένταξής τους στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών και της επαφής τους με την ΕΚΤ, αλλά και έναντι του εθνικού κράτους και

• οι λειτουργίες που οι εθνικές κεντρικές τράπεζες επιτελούν ως όργανα –ταυτόχρονα– τόσο της κοινοτικής, όσο και της εθνικής έννομης τάξης. 

Αναφορικά με τον τρόπο λειτουργίας και την αναδιάταξη του κοινοτικού θεσμικού συστήματος, εξετάζονται και αναλύονται οι εν γένει διαθεσμικές σχέσεις της ΕΚΤ με τα άλλα μεγάλα κοινοτικά όργανα, καθώς και οι νέοι ρόλοι που αυτά καλούνται να διαδραματίσουν ενόψει της λειτουργίας της νομισματικής ένωσης. Επιπλέον, διερευνώνται οι συνέπειες που έχει για την κοινοτική μέθοδο λήψης αποφάσεων η παρεμβολή ενός νέου θεσμικού δρώντoς.Η θεσμική θέση της ΕΚΤ μελετάται όχι μόνο υπό το αποκλειστικό πρίσμα των διατάξεων που αφορούν άμεσα τη νομισματική πολιτική –η χάραξη και εφαρμογή της οποίας αποτελεί το βασικό καθήκον του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών–, αλλά και υπό το πρίσμα των διατάξεων που καθορίζουν και διασφαλίζουν έμμεσα την εύρυθμη διαχείρισή της. 

Μέσω μιας δυναμικής θεώρησης των αρμοδιοτήτων και εξουσιών της ΕΚΤ, όχι μόνο στο νομισματικό αλλά και στο οικονομικό πεδίο:

• εξετάζεται η συμμετοχή της σε κοινοτικούς πυρήνες λήψης αποφάσεων, προετοιμασίας λήψης αποφάσεων και συντονισμού των κοινοτικών πολιτικών (Ομάδα Ευρώ, Οικονομική και Δημοσιονομική Επιτροπή, Μακροοικονομικός Διάλογος, Επιτροπή Οικονομικής Πολιτικής), 

• αναλύεται η εν γένει τομή που επιφέρει η ΕΚΤ στο οικονομικό περιβάλλον της Συνθήκης και 

• αποκαλύπτεται το πραγματικό πεδίο δράσης της ΕΚΤ. 

Στον αντίποδα της δημιουργίας ενός νομισματικού θεσμού με ιδιαίτερα σημαντικές αρμοδιότητες και εξουσίες, η συγγραφέας παρουσιάζει και αναλύει με νομική –και όχι μόνο– συλλογιστική τους μηχανισμούς που έχουν επινοηθεί με στόχο την ομαλή ένταξη της ΕΚΤ στο κοινοτικό θεσμικό πλαίσιο, ιδιαίτερα δε:

• τα σημεία θεσμικής ομολογίας της ΕΚΤ με τα κοινοτικά όργανα

• την τήρηση του κανόνα δικαίου και 

• τις θεσμικές και εξωθεσμικές μορφές ελέγχου. 

Στο ίδιο πλαίσιο εξετάζονται επίσης τα σημεία θεσμικής οριοθέτησης της ΕΚΤ, όπως αυτή επιτυγχάνεται μέσω: 

• των προβλέψεων διακυβερνητικής και υπερεθνικής εποπτείας 

• της αρχής της θεσμικής αποκέντρωσης και της συμμετοχής των εθνικών κεντρικών τραπεζών κατά την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής. 

Με βάση τις παραπάνω θεωρητικές προσεγγίσεις, αποκαλύπτεται η μετάβαση προς μια νέα θεσμική ισορροπία και τεκμηριώνεται η κατάφαση της θεσμικής φύσης της ΕΚΤ ως ειδικού κοινοτικού οργάνου για την επίτευξη ενός ειδικού κοινοτικού στόχου, μέσω της διαχείρισης της ενιαίας νομισματικής πολιτικής. 

Το βιβλίο είναι βασισμένο στην ομότιτλη διδακτορική διατριβή της συγγραφέως, η οποία πραγματοποιήθηκε με την επίβλεψη του Καθηγητή Νίκου Σκανδάμη, υποστηρίχθηκε το 2006 στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και αξιολογήθηκε με άριστα.