Επινοώντας την καθημερινή πρακτική

Ο Μισέλ ντε Σερτώ (1925-1986), φιλόσοφος, ιστορικός των μυστικιστικών κειμένων από την Αναγέννηση ως την κλασική εποχή, μέλος της Εταιρείας του Ιησού και καθηγητής στην Ανώτατη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (έδρα Ιστορικής ανθρωπολογίας των θρησκευτικών πεποιθήσεων), με τα ενδιαφέροντά του να εκτείνονται από την ανθρωπολογία ως τη γλωσσολογία και από την ψυχανάλυση ως την πολεοδομία, υπήρξε ένα αντικομφορμιστικό πνεύμα που εκπαίδευσε στην έρευνα πολυάριθμους φοιτητές στο Παρίσι και σε όλη την Ευρώπη, καθώς επίσης στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική. Το έργο του, πρωτότυπο και δυνατό, ανέτρεψε το συνηθισμένο ερμηνευτικό αξίωμα για τις πολιτιστικές πρακτικές, βάζοντας στη θέση της υποτιθέμενης παθητικότητας των καταναλωτών τη δημιουργικότητα και την επινοητικότητα των κοινών ανθρώπων, οι οποίοι τεχνάζονται τρόπους για να πορευθούν μέσα στο δάσος των προϊόντων που τους επιβάλλονται, συνθέτοντας με τις καθημερινές τους πρακτικές το δίκτυο μιας "αντιπειθαρχίας". (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Το βασικό ερώτημα που απασχολεί τον συγγραφέα είναι "τι σκαρώνει, τι φτιάχνει ο πολιτιστικός καταναλωτής", π.χ. ο θεατής τηλεοπτικών προγραμμάτων ή ο αναγνώστης βιβλίων, κατά τη διάρκεια της υποτιθέμενης "παθητικής" καθήλωσής του στον καναπέ του σαλονιού. Αν ζούσε σήμερα, θα αναρωτιόταν "τι κάνει", τι "μαστορεύει" ο χρήστης του δικτύου όταν σερφάρει ατέλειωτες ώρες στον κυβερνοχώρο. Η προφανώς αισιόδοξη απάντησή του είναι ότι οι χρήστες των πολιτισμικών αγαθών δεν πειθαρχούν σε κάποιο εξωτερικό προς αυτούς σύστημα κανόνων αλλά ότι εκμεταλλεύονται κατά το δυνατόν τις δυσλειτουργίες, τις ρωγμές και τις παραδρομές του παραγωγικού συστήματος και ότι χρησιμοποιούν ή ιδιοποιούνται εκ νέου αυτά τα αγαθά σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες και επιθυμίες "για σκοπούς ξένους προς το σύστημα". Χρήση και κατάχρηση (μείζον ρητορικό σχήμα) πάνε μαζί, ακριβώς όπως και το φουκωικό ζεύγος: εξουσία και αντίσταση. Ως πρότυπο της συνολικής ανάλυσης του Ντε Σερτώ δεσπόζει η σωσυριανή διάκριση μεταξύ γλώσσας και ομιλίας, δηλαδή μεταξύ του συστήματος των κανόνων της γλώσσας και του τρόπου χρήσης/κατάχρησης των κανόνων αυτών από τον εκάστοτε ομιλητή. (ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΚΑΒΒΑΘΑΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 17/10/2010)